Whakamaharatanga me te whakatairanga aroā

71.  Whakamaharatanga me te whakatairanga aroāI ngā horopaki e tika ana, ko ngā mihi me ngā whakapāha me haere tahi me ngā whakatinanatanga o te whakaaro pai me te whakatika. Hei āpiti atu, ko te Karauna, ko ngā kaiwhakarato taurimatanga motuhake a te Karauna me ngā wāhi whakapono me whakaaro ki te:

• tautoko ā-pūtea i ngā maumaharatanga, ngā hui (tae ana ki ngā hui raraunga) me ngā kaupapa whakamahara purapura ora
• whakatū i ngā whare taonga hei pupuri i ngā pārongo o ngā purapura ora me te tūkinotanga, me ngā pārongo o ō rātou whānau, ō rātou hapū, ō rātou iwi, ā, me whai hoki ko te whakaaetanga a taua hunga
• tango mai i ngā maumaharatanga ki ngā kaitūkino.

72.  Me whakaaro te Karauna ki te tautoko ā-pūtea i tētahi kaupapa ā-motu hei tūhura i ētahi kōhatu, ētahi urupā ano hoki kāore i whakaingoatia me ngā urupā kei ngā hōhipera me ngā wāhi mate hinengaro, hei hono hoki i ngā whānau e takoto ana pea ki reira. Me tautoko hoki te Karauna i te tangata whenua ko tō rātou wawata ko te whai oranga me te whakawātea i te whenua i puta ai ēnei āhuatanga.

73.  Me āta whai te Karauna kia kukume i te aro tāngata ki te tūkinotanga i te wā o te noho taurima, he aha rā ia, ōna pānga, ngā urupare, me te ara tono āwhina mā te hunga kua pāngia. Me whai wāhi hoki ki tēnei ko te horapa haeretanga o te rīpoata o te wā o tēnei uiui, tēnei rīpoata nei me ngā rīpoata uiui katoa ka whai ake.

74.  Me tautoko ā-pūtea te Karauna i tētahi hōtaka toitū e aro ana ki te tautoko i te tukunga o ngā rangahau motuhake ki a Aotearoa e pā ana ki te pānga me ngā take i puta ai te tūkinotanga i te wā o te noho taurima, me ngā whakatairangatanga ā-pāpori e whai ana ki te whakakore i te tūkinotanga i te wā o te noho taurima me te whakamuramura i te hirahira o te whakahaumaru i te tangata, me ētahi hui hei mihi i ngā āhuatanga kua puta ake.

Whakaūnga tika, mahi anō hoki

75.  Me whakatū ā-ture te Karauna:

• i te tika kia wātea ai i te tūkinotanga i te wā o te noho taurima
• tētahi haepapa kāore e taea ana te tuku ki tangata kē, hei whakaū kua whāia ngā huarahi katoa ki te tiaki i tēnei tika, ā, me here hoki ki tētahi pānga i te korenga e whakatutuki i taua haepapa
• tētahi aweretanga ki a ACC mō ngā kēhi tūkinotanga i te wā o te noho taurima kia whai utu ai ngā purapura ora i roto i ngā kōti.

76.  Mēnā kāore te Karauna e whakamana i ngā panonitanga kei te tūtohitanga 75, me whakaaro ake ia kia:

• whakamana i te kaupapa puretumu torowhānui ki te tuku utunga
• whakahou i a ACC kia kapi tonu i a ia aua tūkinotanga tonutanga ka kapi i te kaupapa puretumu hou, ā, ka tuku utunga tōkeke me ētahi atu rongoā ki taua tūkinotanga.

Mahi Haumaru Aotearoa

77.  Me whakauru a Mahi Haumaru Aotearoa i te tūkinotanga i te wā o te noho taurima ki āna aronga. Otirā te tūhura, ā, i ngā wāhi e tika ana, te whakahāmene i ngā whatinga a ngā ratonga taurima me āna āpiha i raro i te Ture Health and Safety at Work 2015.

Hātepe whakaea nawe

78.  Me panoni hoki te Ture Karauna i te Limitation 1950 me te Ture Limitation 2010, ā, me whai mana hoki whakamuri ērā, kia:

• kore ai e herea ngā purapura ora e mea nei i tūkinotia ia i raro i ngā herenga o te Ture, i kore e manaakitia i te wā o te taurimatanga i raro i te pakeketanga o te 20
• āhei ai ngā purapura ora kua whakatau kē i tētahi momo take i whakakorea i raro i te Ture rānei, kia whakaea anō i te nawe mēnā e whakaae ana te kōti he mahi tika, mahi hāngai anō hoki tēnā
• āhei ai ngā purapura ora kua whai whakatau kerēme ki te para anō i te huarahi mēnā i tauparea ia i raro i ngā herenga o te Ture, ā, i ārai te taupareatanga i te ara puretumu o te purapura ora
• mau ai te kōti i te mana ki te whakatau kia kaua tētahi kēhi e haere tonu mehemea ki tōna whakaaro kāore e taea tētahi whakawātanga tōkeke.

79.  Ko te Karauna me:

• whai whakaaro mēnā rānei me whai wāhi ētahi atu herenga ki te tika o te purapura ora ki te whakaea nawe, ki te whakaea anō rānei i tētahi kēhi kua whakatau kētia, tētahi whakatau rānei kua tukuna kētia. Me whakaaro hoki mēnā me whai tika atu anō ngā purapura ora i ēnei tūāhuatanga
• tohutohu i te Kōmihana Ture ki te arotake i ētahi atu taupā ki tā ngā purapura ora whakaea nawe me te tūtohi anō hoki i ētahi whakatikahanga. Me tutuki hoki tēnei te Kōmihana Ture i roto i ngā marama e 12 nō te whiwhinga o te Kāwana-Tianara i tēnei ripoata.

Āwhina ā-ture

80.  Me arotake te Karauna, ā, me whai whakaaro hoki ki te whakapiki i te utu e wātea ana mō ngā tūkinotanga i te wā o te noho taurima.

81.  Ko te Tāhū o te Ture me:

• mahi tahi ki Te Kāhui Ture o Aotearoa kia tuku akoakohanga ki ngā rōia e pīrangi ana ki te whai wāhi ki ngā kēhi tūkinotanga i te wā o te noho taurima, tae ana ki ngā akoranga mō te whakaū i te wāteatanga o te ture ki te hunga hauā
• whakatū, me pupuri, me whakapāoho hoki i tētahi rārangi rōia e tika ana, ā, e wātea ana hoki ki te mahi i ngā kēhi tūkinotanga i te wā o te noho taurima.

Tauira kaupapa here kaitāwari

82.  Me tuhi te Karauna i tētahi kaupapa here tauira whakaea nawe hei whakakapi i te wāhi ki ngā uaratanga whakaea nawe a te Āpiha-Ture-Matua, ā, ko taua kaupapa here me:

• hāngai ki ngā kōrero o tēnei ripoata
• oti i roto i te 12 marama o te whiwhinga a te Kāwana-Tianara i tēnei ripoata.

83.  Me hāngai ngā mahi a ngā umanga Karauna, ngā kaiwhakarato taurimatanga motuhake a te Karauna me ngā wāhi whakapono, otirā, ā rātou rōia, ki te kaupapa here tauira whakaea nawe i roto i tā rātou urupare ki ngā kerēme tūkinotanga i te wā o te noho taurima, ahakoa whakaurua mā te kōti, mā te kaupapa rānei.

84.  Me tuhi hoki te Karauna i ētahi mātāpono hei ārahi i tāna kawe i a ia hei urupare ki ngā kerēme tūkinotanga i te wā o te noho taurima, ā, me pērā hoki ngā kaiwhakarato taurimatanga motuhake a te Karauna me ngā wāhi whakapono.

Tono pārongo me ngā putunga pārongo

85.  I ngā wāhi e urupare ana ki ngā tono pārongo, me:

• āwhina ngā purapura ora ki te whai i ō rātou pārongo, tōpū nei, i te wā tonu o te whakaute i te matatapu o ētahi atu
• āwhina ngā purapura ora kia mārama ai ki ō rātou pārongo
• tītaha ki te whakapāohotanga i ngā āhuatanga e āhei ana
• hāngai tonu ki tā rātou i whakapāoho ai, ahakoa urupare ki ngā ture kōti rānei, tono purapura ora rānei 
• āta whakamārama i ngā take matatapu i apohia ai ngā kōrero
• whai i ngā rauemi e tika ana ki te urupare i te āhua e tika ana, i te wā e tika ana.

86.  I mua i te tāpōuritia o ētahi kōrero ka huna pea i te tinana o ngā kōrero hei tiaki i te matatapu o tētahi tangata, o ētahi tāngata rānei, me whai pea i te whakaaetanga o aua tāngata hei whakapāoho i ngā kōrero.

87.  Me whakawhanake te Karauna i ētahi aratohu, e hāngai ana ki ngā wāhi katoa, e pā ana ki ngā take i tuhia ai ki ngā tūtohitanga 85 me te 86, ā, me mahi tahi me te Māori, me whai wāhi hoki ngā purapura ora me ngā wāhi.

88.  Me whakaoti te Karauna i tāna mahi mō tētahi kaupapa here hei whakawhāiti i tā ngā umanga manaaki i ngā pārongo purapura ora i roto i ngā marama e ono, ā, me kapi hoki i tēnei kaupapa here te tiakitanga o ngā pārongo me ngā hua, me ngā ngoikoretanga o te whakaemi i ngā pārongo.

Ngā take me te muku i ngā pārongo

89.  Ko te Karauna me:

• mātua arotake i ngā mana whakarere e hāngai ana ki ngā pārongo taurimame te whai whakaaro ake mehemea me rāhui te whakarerea o ngā pārongo taurimakia oti rā anō ngā mahi mō ngā pārongo
• arotake i ngā mahi tiaki pārongo a ngā ratonga taurima me whakaaro ake hoki mēnā rānei me whakatakoto pae hei whakahaere i ngā pārongo me hanga, me pupuri hoki e ngā ratonga, ā, me whakaaro ake hoki mēnā me whai akoako te hunga pupuri pārongo mā ngā ratonga taurima
• whakatau mēnā rānei me whakatū a Aotearoa i tētahi ratonga pēnei i a Find and Connect.

Te aroturuki

90.  Me whai te Karauna kia tutuki i ngā hinonga aroturuki, i ngā kaupapa aroturuki rānei e pā ana ki ngā tamariki, ngā rangatahi me ngā pakeke e mōrearea nei i te noho taurima:

• te poipoitanga o te whakapono o ngā tamariki, ngā rangatahi me ngā pakeke e mōrearea nei i te noho taurimangā herenga o te Karauna ki te Tiriti o Waitangi
• te kitea o te hononga i waenganui i te Māori me te Karauna
• te tū motuhake i ētahi atu kaupapa hōmiromiro me ngā rōpū e aroturukihia anate ū ki ngā herenga ā-tika tangata e hāngai ana
• te whakahaere auau, te whakahaeretia auauhia rānei, mā te tiki ake i ngā kaimahi kei a rātou ngā pūkenga tika me te tohungatanga. 

Tikanga mō te wā nei

Ngā kawenga kerēme o te wā

91.  Me whakapau kaha ngā wāhi ki te whakatika i ngā kerēme i te whakatatanga atu ki te whakatūnga o te kaupapa puretumu torowhānui, ā, me tuku whakataunga kāore e pā ki ngā tika purapura ora i raro i te kaupapa puretumu, i raro rānei i ngā whakaturenga hei urupare ki ā mātou tūtohitanga ki ngā whakaeatanga nawe.

92.  Me whakawhirinaki noa iho ngā wāhi ki ngā wawaonga ā-wā i ngā kēhi kāore e taea tētahi whakawātanga tōkeke, kia whakapūmautia rā anō ngā tūtohitanga whakahoutanga ā-wā.

Utu tōmua

93.  Me mātua whakatū te Karauna, me tautoko ā-pūtea hoki i tētahi tukanga kia tukuna ai ngā utu tōmua ki ngā purapura ora e mōrearea ana i te āhua ki te ngoikore o te hauora, te pakeketanga rānei, nā reira kāore pea e taea te tuku kerēme ki te kaupapa puretumu torowhānui. Me mutu tēnei tukanga ka tīmata ana te kaupapa.

Ratonga whakarongo

94.  Me tautoko ā-pūtea te Karauna i tētahi ratonga whakarongo mō ngā purapura ora i waenganui i te mutunga o tēnei uiui me te whakatūnga o te kaupapa. Mō te hunga he hiahia ohotata ō rātou, me whai wāhi hoki tētahi tono me ētahi hāpaitanga mō ngā ratonga o te wā nei.